سنسور دور ورودی و خروجی گیربکس AT | عملکرد، علائم خرابی و روش تست
در گیربکس‌های اتوماتیک، هماهنگی دقیق میان موتور، گیربکس، و چرخ‌ها نقش مهمی در تجربه رانندگی ایفا می‌کند. این هماهنگی توسط واحد کنترل گیربکس (TCU) مدیریت می‌شود و برای تصمیم‌گیری صحیح، نیاز به اطلاعات دقیق از وضعیت حرکت خودرو دارد. دو قطعه کلیدی که این اطلاعات را تأمین می‌کنند، سنسور دور ورودی و سنسور دور خروجی گیربکس هستند.
این سنسورها مانند چشم و گوش TCU عمل می‌کنند؛ سرعت چرخش شفت ورودی (که از موتور می‌آید) و شفت خروجی (که به چرخ‌ها متصل است) را اندازه‌گیری کرده و با تحلیل آن‌ها، زمان مناسب برای تعویض دنده، تنظیم فشار روغن، و کنترل شتاب خودرو مشخص می‌شود.
خرابی در این سنسورها می‌تواند عملکرد گیربکس را به‌طور کامل مختل کند؛ از جمله ضربه در تعویض دنده، گیر کردن در یک دنده، یا حتی ورود خودرو به حالت اضطراری. در این مقاله، عملکرد سنسورهای دور را بررسی می‌کنیم، تفاوت آن‌ها را توضیح می‌دهیم، علائم خرابی را معرفی می‌کنیم و روش‌های تست و تعویض آن‌ها را نیز بیان خواهیم کرد.
سنسور دور ورودی گیربکس چیست؟
سنسور دور ورودی گیربکس (Input Speed Sensor) وظیفه دارد سرعت چرخش شفت ورودی گیربکس را که مستقیماً از موتور نیرو می‌گیرد، اندازه‌گیری کند. این اطلاعات برای ماژول کنترل گیربکس (TCU) بسیار حیاتی است، زیرا تعیین می‌کند که موتور با چه سرعتی در حال انتقال قدرت به گیربکس است و چه زمانی باید دنده تعویض شود.
محل نصب و نحوه عملکرد
این سنسور معمولاً در قسمت جلویی گیربکس و نزدیک محل ورود نیروی موتور نصب می‌شود. بسته به طراحی خودرو، ممکن است روی بدنه گیربکس، در نزدیکی توربین یا روی شفت اولیه قرار گرفته باشد. سنسور معمولاً به‌صورت القایی یا مغناطیسی کار می‌کند و با شناسایی عبور پره‌ها یا زائده‌های فلزی روی شفت، تعداد چرخش‌ها در هر ثانیه را اندازه‌گیری می‌کند.
در خودروهای پیشرفته‌تر، از سنسورهای نوع هال یا سنسورهای سرعت دیجیتال استفاده می‌شود که دقت بالاتری دارند و نویز کمتری از محیط دریافت می‌کنند.
داده‌هایی که به TCU ارسال می‌کند
سنسور دور ورودی، سیگنال‌هایی به‌صورت پالس الکتریکی برای TCU ارسال می‌کند. این داده‌ها شامل اطلاعاتی مانند:
- سرعت آنی گردش شفت ورودی
- میزان افزایش یا کاهش سرعت (شتاب مثبت یا منفی)
- رفتار موتور در شرایط مختلف بار
TCU این اطلاعات را با داده‌های دریافتی از سنسور دور خروجی، پدال گاز و دور موتور مقایسه می‌کند تا تصمیم‌گیری کند چه زمانی و با چه فشاری باید دنده تعویض شود.
تأثیر در شروع حرکت و تعویض دنده
در آغاز حرکت، اطلاعات این سنسور به TCU کمک می‌کند تا سرعت واکنش توربین گیربکس و آمادگی سیستم برای درگیری دنده را تحلیل کند. در زمان تعویض دنده نیز، اختلاف بین دور ورودی و دور خروجی تعیین می‌کند که:
- آیا لغزش در کلاچ وجود دارد یا نه
- آیا باید فشار روغن تنظیم شود یا خیر
- تعویض دنده باید انجام شود یا به تأخیر بیفتد
در صورت خرابی یا ارسال اطلاعات نادرست از این سنسور، تعویض دنده با ضربه، تأخیر، یا حتی توقف کامل عملکرد گیربکس اتفاق می‌افتد.
سنسور دور خروجی گیربکس چیست؟
سنسور دور خروجی گیربکس (Output Speed Sensor) همان‌طور که از نامش پیداست، سرعت چرخش شفت خروجی گیربکس را اندازه‌گیری می‌کند؛ یعنی بخشی از گیربکس که پس از طی فرآیندهای داخلی، نیروی نهایی را به دیفرانسیل و سپس به چرخ‌ها منتقل می‌کند. این سنسور برای هماهنگی بین گیربکس و سیستم‌های دیگر مانند ECU موتور، ترمز، و سیستم‌های کنترل کشش بسیار حیاتی است.
وظیفه در تنظیم سرعت خروجی و هماهنگی با ECU موتور
سنسور دور خروجی اطلاعات مربوط به سرعت واقعی حرکت خودرو را به TCU و ECU ارسال می‌کند. این داده‌ها در عملکردهای زیر نقش دارد:
- تنظیم زمان دقیق تعویض دنده متناسب با سرعت واقعی
- کنترل عملکرد سیستم کروز کنترل
- هماهنگی میان گیربکس و سیستم ضدلغزش (TCS) یا کنترل پایداری (ESP)
- کمک به ECU در مدیریت مصرف سوخت و تنظیم پاشش سوخت
به‌عبارت دیگر، سنسور دور خروجی مانند متر سرعت عمل می‌کند، اما با دقت و ارتباطات گسترده‌تر در سیستم‌های الکترونیکی خودرو.
تفاوت با سنسور ABS یا سنسور چرخ
برخی کاربران ممکن است سنسور دور خروجی را با سنسور سرعت چرخ یا سنسور ABS اشتباه بگیرند. این دو سنسور با اینکه هر دو وظیفه اندازه‌گیری سرعت دارند، اما:
- سنسور دور خروجی در گیربکس نصب شده و مربوط به سرعت کلی خودرو است
- سنسور ABS روی هر چرخ نصب شده و سرعت لحظه‌ای همان چرخ را ثبت می‌کند
- سنسور ABS در ترمزگیری اضطراری یا سیستم ESP استفاده می‌شود، نه در کنترل گیربکس
بنابراین داده‌های سنسور خروجی دقیقاً مربوط به عملکرد گیربکس و شتاب کلی خودرو است، نه ترمز یا پایداری.
محل قرارگیری در گیربکس AT
این سنسور معمولاً در انتهای گیربکس و در نزدیکی خروجی به میل‌گاردان یا پلوس نصب می‌شود. به‌لحاظ ساختاری، شباهت زیادی به سنسور دور ورودی دارد و گاهی در کنار آن روی یک بدنه قرار دارند. برخی خودروها از سنسورهای ترکیبی استفاده می‌کنند که هر دو اطلاعات را هم‌زمان ارسال می‌کنند، ولی در بسیاری از مدل‌ها این دو سنسور مستقل هستند.
سنسور دور خروجی گیربکس چیست؟
سنسور دور خروجی گیربکس (Output Speed Sensor) قطعه‌ای الکترونیکی است که سرعت چرخش شفت خروجی گیربکس را اندازه‌گیری می‌کند؛ همان شفتی که نیروی نهایی را به دیفرانسیل و چرخ‌های خودرو منتقل می‌کند. این سنسور به واحد کنترل گیربکس (TCU) و گاهی هم‌زمان به واحد کنترل موتور (ECU) کمک می‌کند تا بدانند خودرو با چه سرعتی در حال حرکت است و آیا سیستم انتقال قدرت عملکرد درستی دارد یا نه.
وظیفه در تنظیم سرعت خروجی و هماهنگی با ECU موتور
اطلاعاتی که سنسور دور خروجی ارسال می‌کند، نقش اساسی در کنترل نهایی دنده و هماهنگی کامل بین موتور و گیربکس ایفا می‌کند. به‌طور خاص، این اطلاعات در موارد زیر کاربرد دارد:
- تعیین زمان مناسب تعویض دنده‌ها
- مقایسه دور موتور با سرعت حرکت برای جلوگیری از لغزش
- فعال یا غیرفعال‌سازی قفل مبدل گشتاور (Torque Converter Lock-up)
- تنظیم دقیق زمان تزریق سوخت در ECU برای کاهش مصرف سوخت
در برخی خودروها، این سنسور حتی در عملکرد سیستم‌های جانبی مانند کروز کنترل، کنترل کشش (TCS) و کنترل پایداری (ESP) نیز نقش دارد.
تفاوت با سنسور ABS یا سنسور چرخ
بسیاری از افراد تصور می‌کنند سنسور دور خروجی همان سنسور ABS یا سنسور چرخ است؛ درحالی‌که این دو قطعه عملکرد، محل نصب و داده‌های کاملاً متفاوتی دارند:
|
ویژگی
|
سنسور دور خروجی گیربکس
|
سنسور ABS )چرخ(
|
|
محل نصب
|
روی گیربکس، نزدیک شفت خروجی
|
روی چرخ‌ها یا توپی چرخ
|
|
نقش
|
تعیین سرعت انتقال قدرت
|
اندازه‌گیری سرعت چرخ جهت ترمزگیری هوشمند
|
|
کاربرد
|
تعویض دنده، کنترل گشتاور
|
ABS، ESP، TCS
|
در نتیجه، خرابی یکی، روی عملکرد دیگری تأثیری ندارد، اما در برخی خودروهای خاص، ممکن است داده‌های ترکیبی از هر دو برای کنترل حرکت استفاده شود.
محل قرارگیری در گیربکس AT
سنسور دور خروجی معمولاً در قسمت عقب گیربکس و در نزدیکی شفت خروجی نصب می‌شود. در بعضی خودروها، این سنسور با یک پیچ روی بدنه گیربکس بسته شده و دارای یک سوکت برقی با دو یا سه سیم است. باز و بسته کردن آن نسبتاً ساده است، اما نیاز به دقت در نصب صحیح دارد، زیرا فاصله مناسب بین سنسور و چرخ‌دنده داخلی باید حفظ شود تا قرائت دقیق انجام شود.
علائم خرابی سنسورهای دور گیربکس
سنسورهای سرعت در گیربکس اتوماتیک، اطلاعات حیاتی برای عملکرد هماهنگ سیستم انتقال قدرت فراهم می‌کنند. خرابی یا ارسال اطلاعات نادرست از این سنسورها، ممکن است موجب اختلالات جدی در تعویض دنده، کاهش راندمان، یا حتی ورود گیربکس به حالت اضطراری شود. در ادامه مهم‌ترین علائم هشداردهنده را بررسی می‌کنیم.
اختلال در تعویض دنده
یکی از شایع‌ترین علائم خرابی سنسورهای دور، تأخیر یا گیر کردن گیربکس در یک دنده خاص است. وقتی واحد کنترل گیربکس (TCU) نتواند اطلاعات دقیقی از وضعیت سرعت شفت‌ها دریافت کند، به‌صورت پیش‌فرض گیربکس را در دنده‌ای ثابت نگه می‌دارد (معمولاً دنده سوم) تا از آسیب بیشتر جلوگیری کند. در این حالت، راننده متوجه سنگین شدن حرکت یا کندی پاسخ‌دهی خودرو خواهد شد.
در برخی موارد، گیربکس بین دنده‌ها جابه‌جا نمی‌شود یا با فاصله زمانی زیاد این کار را انجام می‌دهد.
افزایش دور موتور بدون شتاب مناسب
اگر سنسور دور خروجی عملکرد درستی نداشته باشد، ممکن است ECU تصور کند که سرعت خودرو کم است، در حالی‌که دور موتور بالا رفته است. در نتیجه، دنده مناسب انتخاب نمی‌شود و پدیده‌ای شبیه به لغزش کلاچ یا تأخیر در درگیری دنده به وجود می‌آید. این مشکل می‌تواند باعث مصرف سوخت بیشتر و کاهش عمر گیربکس شود.
روشن شدن چراغ چک و ثبت کدهای خطا در دیاگ
در صورت خرابی کامل سنسور، معمولاً چراغ چک موتور یا چراغ هشدار گیربکس روشن می‌شود. اتصال به دستگاه دیاگ، کد خطای مشخصی را نشان می‌دهد که به راحتی قابل شناسایی است. رایج‌ترین کدهای مربوط به این سنسورها عبارت‌اند از:
- P0715: خطای سنسور دور ورودی گیربکس
- P0720: خطای سنسور دور خروجی گیربکس
- P0722 یا P0723: اختلال در سیگنال‌گیری یا قطعی لحظه‌ای
نکته مهم: این کدها ممکن است در خودروهای مختلف با اندکی تفاوت ظاهر شوند، اما اصول کلی مشترک است و راهنمای اولیه بسیار مفیدی در تشخیص مشکل خواهند بود.
روش تست، تعویض و نکات نصب سنسورهای دور گیربکس
در صورت مشاهده علائم خرابی سنسورهای دور گیربکس، برای تأیید قطعی مشکل باید این سنسورها به‌صورت تخصصی بررسی شوند. در این بخش، به روش‌های تست الکترونیکی، اصول تعویض، و نکات مهم هنگام نصب می‌پردازیم.
تست با دیاگ و بررسی سیگنال
اولین و سریع‌ترین روش تست، استفاده از دستگاه دیاگ استاندارد است. پس از اتصال به پورت OBD-II، می‌توان مقادیر لحظه‌ای سرعت ورودی و خروجی گیربکس را در شرایط مختلف بررسی کرد. اگر یکی از سنسورها مقدار صفر یا نوسان غیرعادی نشان دهد، احتمال خرابی وجود دارد.
برخی دستگاه‌های دیاگ پیشرفته، امکان ثبت نمودار لحظه‌ای تغییرات دور را نیز فراهم می‌کنند که در شناسایی قطعی اختلال مفید است.
تست با مولتی‌متر و بررسی مقاومت
برای بررسی دقیق‌تر، می‌توان سنسور را از گیربکس جدا کرده و با مولتی‌متر مقاومت بین دو پایه سنسور را اندازه‌گیری کرد. مقدار مقاومت بستگی به نوع سنسور دارد (القاگر یا هال)، اما معمولاً در محدوده 500 تا 1500 اهم قرار دارد.
اگر مقاومت صفر یا بینهایت باشد، نشان‌دهنده اتصال کوتاه یا قطعی کامل در سیم‌پیچ سنسور است.
در برخی سنسورهای هال، به جای مقاومت، بررسی ولتاژ خروجی در زمان عبور یک قطعه فلزی متحرک نیز امکان‌پذیر است (تست در شرایط دینامیکی).
نکات مهم در تعویض و نصب
تعویض سنسور دور ورودی یا خروجی معمولاً فرآیند ساده‌ای دارد، اما رعایت این نکات ضروری است:
- قبل از نصب سنسور جدید، سوکت و کابل را از نظر خوردگی یا قطعی بررسی کنید
- فاصله سنسور تا چرخ‌دنده داخلی باید مطابق مشخصات کارخانه باشد
- از وارد کردن فشار زیاد یا چرخاندن بیش از حد سنسور هنگام نصب خودداری کنید
- پس از نصب، سیستم گیربکس را ریست کنید یا با دیاگ کدهای خطا را پاک کنید
- از روغن مخصوص گیربکس برای روان‌سازی اورینگ یا محل نصب استفاده شود
نکته: در صورت استفاده از قطعه غیراصل یا ناسازگار، ممکن است سیگنال نادرست تولید شود که باعث بروز خطای مجدد خواهد شد.
نتیجه‌گیری
سنسورهای دور ورودی و خروجی، اجزایی حیاتی در گیربکس اتوماتیک هستند که اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری صحیح واحد کنترل گیربکس (TCU) را فراهم می‌کنند. این سنسورها به‌عنوان چشم و گوش سیستم عمل می‌کنند و کوچک‌ترین اختلال در عملکرد آن‌ها می‌تواند منجر به مشکلاتی جدی در تعویض دنده، کاهش راندمان و حتی ورود خودرو به حالت اضطراری شود.
آشنایی با علائم خرابی، توانایی تست صحیح با دیاگ یا مولتی‌متر، و تعویض اصولی این قطعات می‌تواند از هزینه‌های سنگین جلوگیری کند و عمر مفید گیربکس را افزایش دهد. توصیه می‌شود در صورت بروز مشکلاتی مانند ضربه در تعویض دنده، تأخیر در حرکت، یا روشن شدن چراغ چک، سنسورهای دور گیربکس در کنار سایر قطعات بررسی شوند.